23 Aralık 2007 Pazar

Secret Sunshine (Milyang) (2007)


Yönetmen: Chang-dong Lee
Oyuncular: Do-yeon Jeon, Kang-ho Song, Yeong-jin Jo, Mi-kyung Kim
Senaryo: Chong-jun Yi, Chang-dong Lee
Müzik: Christian Basso

Küçük oğlu Jun ile, ölen kocasının memleketi olan Miryang’a taşınmaya karar veren piyano öğretmeni Shin-ae, yol sırasında bozulan arabasını tamir için gelen servis görevlisi Jong Chan ile tanışır. Shin-ae, Çince'de anlamı "Gizli Güneş Işığı" anlamına gelen Miryang’dan bir arsa almak, orada bir müzik okulu açarak temelli yerleşmek istemektedir. Yaşadığı çevrede birikmiş parası olduğu duyulduktan kısa bir süre sonra oğlu Jun fidye için kaçırılır. Fidyeyi ödemesine rağmen oğlunu kurtaramayan Shin-ae’nin zaten var olan inanç bunalımı iyice artar ve hayatta neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar veremeyecek trajik bir döngüye hapsolur.
 
Oasis ve Peppermint Candy gibi Güney Kore sinemasından çıkmış en iyi filmlerden ikisine imza atan Chang-dong Lee, Milyang isimli romandan senaryolaştırdığı ve yönettiği 4. filmi Secret Sunshine’da çok tartışılacak bir meseleye diğer filmlerinde kullandığı dile çok yakın bir dille yaklaşıyor. Lee’nin 2000 yılında çektiği Peppermint Candy’nin baş karakteri Yongho ile birtakım benzerlikler taşıyan, karanlık yönleri ile aydınlık tarafı arasında sürekli çekişme halinde olan gerçek bir karakter daha resimliyor. Üstelik istenildiği gibi kullanılabilecek bu karakteri bir trajedinin tam ortasına konuşlandırarak bıçak sırtı sorgulamaları ile izleyenleri suyun yükselip çekildiği gel-gite çakılı bırakıyor. Her ne kadar filmin konusu içinde önemli bir konuyu açık etmiş olsam da, Jun’un kaybından sonra filmin esas meselesine değinmeye başladığını görebiliriz. Secret Sunshine’ın bu önemli kırılma noktasından sonra rotası baştan aşağı değişiyor.

İlk başlardaki rutin, naif hava, sinema dili olarak aşırı değişiklikler göstermiyor, ancak hayatın acı gerçeklerinden kopup gelen trajik olay, anne Shin-ae ve onun hazin hikayesini başlatıyor. Yani filmin başlarında sayılabilecek Jun’un ölümünden bahsetmesek, birçok taş yerine oturmayabilirdi. Shin-ae’nin acı kaybından sonra filmi başka mühim kırılma noktaları bekliyor. Böylece hiç aksiyon, kan, şiddet görmediğimiz bir filmin tüyler ürpetici isyanı, tarifsiz kederi ve dinler tarihinin başlangıcından bu yana tartışılmış meselelerin göbeğinde buluyoruz kendimizi. İşte Secret Sunshine, kayıpların, inançların, şüphelerin, günahların, affetmenin, bağışlanmanın hesabını tutuyor.


Yönetmen Chang-dong Lee, katmanlı karakterleri kanlı canlı hale getirmesini bilen, o karakterleri çıkışı olmayan dehlizlere hapsetmeyi seven ve onları bir deney faresini izler gibi izleyen seyircilerin vicdan akustiklerinde ses denemeleri yapan usta bir sinemacı. Bu söylemiş olduklarımı pekçok sinemacı da yapıyor. Lee’nin sinema matematiğinin formüllerine yaptığı birtakım katkılar ve kendi yazdığı senaryolar üzerindeki hakimiyeti, kendine has bir üslubu da beraberinde getiriyor. Belli bir üslup sahibi sinemacıların eserleri, ötekilere nazaran daha çarpıcı, daha kalıcı oluyor. Lee’nin en belirgin özelliklerinden biri karakter işleme titizliği.. Fakat bununla yetinmeyip o karaktere hazırladığı doğal ortama da aynı titizlikle yaklaşıyor. Önce o baş karakterin belli bir dönemi üzerinde yoğunlaşıyor, sonra diğer evreleri daha da yoğunlaştırarak birbirine ekliyor. Peppermint Candy’deki Yongho ile Shin-ae arasındaki benzerlikler de bununla ilgili.

Yongho’nun okul, askerlik, görev, aşk kronolojisini tersyüz ederek ve bu evrelerdeki kritik dönüm noktalarını bize yaşatarak, daha filmin başında çıldırmış bir adamı anlamamızı sağlayan Chang-dong Lee, Secret Sunshine’da Shin-ae’nin hayatından geniş bir kesit almamış, yine de hayati önem taşıyan bir kronolojiyi takip etmiş. Önceleri ateist olan ve bu durumdan şikayetçi görünmeyen Shin-ae’nin ilk döneminin ardından, belki de acıların en büyüğünü tatmasıyla yön değiştirip, dış etkilerin de yardımıyla ikinci dönem olan itikad dönemi başlıyor. Fakat yine önemli bir dönüm noktasıyla (Jun’un kaybı kadar olmasa da çok önemli) ilk iki dönemin arasına sıkıştığı son evrede artık olacaklara karşı ümitsizce savrulma var. Yongho’nun isyanı, Shin-ae’nin isyanı gibi sadece din hedefli değil, sisteme ve bireysel hatalara gidip gelen bir isyandı. Ama sapına kadar isyandı. O isyana giden yol üzerinde her ikisinin de yaşadığı olaylar zinciri, birey ne kadar güçlü olursa olsun insani zayıflıkların pençesinde yaptığı seçimlerin bedelini ödetir biçimde zalim oluyor.

Her iki film de, Takva gibi kapısının önüne kadar gelen fırsatı tepen, korkak bir filmden çok başka bir dünyada yaşıyor. Muharrem Efendi’nin geçirmeye elinin mahkum olduğu değişimin gazozuna maç mantığından bir farkı yoktu bana göre. Muharrem gibi bir malzeme, bir yönetmenin önüne kaç kere gelir ki? Yapmasının şart olduğu dünyevi-dini sistem eleştirisini boşverip (veya anlaşılması güç biçimde şifreleyip), araya parça misali ucuz cinsel rüyalarla veya 3. sınıf roldeki Bosnalı genç ile bir şeyler geveleme manasızlığına düşüyordu. Takva’nın cesaretten anladığı buydu. Benzer frekanslarda olduğu düşünülürse değişim ve eleştiri nasıl yapılır, Secret Sunshine bir referans olabilir. Eğer aksi düşünülürse, o değişim ve eleştiriye hazır olunmadığı, muhtemelen de olunmayacağı sonucu çıkarılabilir.

 
Shin-ae’ye yakınlık bakımından Lars Von Trier filmi Breaking The Waves’de Emily Watson’un canlandırdığı Bess McNeill’den de söz etmek isterim. Shin-ae’nin tüm devrelerini yakan son kırılma noktası ile girdiği son evre, Bess’in Tanrı ile olan konuşmalarının ardından yaptığı dengesizlikler evresini anımsatmıyor değil. Bess’in sorgusuz sualsiz itaatlerinin sebep oldukları ile, Shin-ae’nin sorgusuz sualsiz itaatlerinin sebep oldukları arasında sadece göreceli hasar farkı var. Secret Sunhine, Peppermint Candy, Takva, Breaking The Waves gibi filmler, hedeflerini ana karakterlerinin önünden arkasından, profilinden görmeye çalışan filmler. Ama kimin bunu başardığı, kimin denediği, kimin hiç üzerine kafa yormadığı yorumları bizlere kalıyor.

Secret Sunshine’ın eleştirel bakışı çok güçlü. Ama sırf eleştirel olayım meraklısı değil. Zaten doğal akışı gereği Tanrı-din- Hristiyanlık üzerine söyledikleri olsun, bu söylemlere sebep olan hüzünlü-isyankar dokusu olsun bu eleştirel tavır esnasında yapmacık olması mümkün değil. Lafı ve olayları dağıtmadan, oldukça çiğ eleştiriler yapıyor. Shin-ae’nin Tanrı’ya ve dinine inanma sıkıntısı hem aynı sıkıntıyı çeken, hem de inancı sağlam izleyici profili için de dengeli denebilir. Fakat yine devreye giren o doğal akış, filmin her iki tarafı birbiriyle uzlaştırmak için göstermelik bir denge tutturmaya çalıştığını düşündürmüyor. Kısaca Secret Sunshine, bu iki kesimi birden memnun etme veya orta yolu bulma misyonu üstlenmiyor. Septik bir film. Karşı görüşe karşı kuşandığı silahlar ve saldırı planı elbette rahatsız edecektir. Bunu rahatsız etmeden yapmaya çalışan munis örneklerin çoğunluğu acımasız biçimde sıkıcıdır. Kah taraflardan birine körü körüne bağlı, kah orta yolu bulma uğruna herkese kucak açtığını sanan ezik örneklerdir. Secret Sunshine’ın bir orta yolu varsa bile, olması gereken diye bir şeyi başımıza kakmayıp, olanı saf haliyle yansıttığı için sorgu gücü zarar görmüyor.

Dinlerin varoluşlarından beri şüphe hep olmuştur. Bize doğruluğu söylenenler, öğretilenler ile bizim günlük yaşamda karşılaştıklarımızın örtüşmemesi, öteki alem hakkındaki tasvirlerin çelişkili hali, haksızlıkların ve kötülüklerin açtığı yaralara karşı somut çözümlerin getirileceği tesellisinin dayanakları, dilek ve duaların adaletsizliklere karşı gösterilmesi gereken haklı tepkileri/isyanları budaması gibi nedenler, bireylerde inanç problemleri yaratmıştır. Maneviyat gerçek bir ihtiyaç. Fakat farklı dinlerin varoluşu ve bunların yarattığı söylem kargaşası, teoride ve pratikte birlik olmaması insanların bu dinlere ve Tanrı’ya duyulan şüpheyi de beraberinde getirebilmiştir. Çeşitli inanç tavırları ortaya çıkmıştır. Mensubu olduğu dinin tüm gereklerini kayıtsız şartsız benimseyen, ama bunu yaparken kendi dininin dışındakilere gösterilecek hoşgörüyü kapının dışında bırakan, Tanrı’nın sözleri kisvesi altında kendi yobazlıklarını dine alet edip din kuralları diye yutturmaya çalışan, Tanrı’nın varlığına inandığı halde dinlere inanmayan veya ne Tanrı, ne de dinlerle alakası olmadığı halde maske takanlar buna örnektir.

 
Secret Sunshine’ın affetmek-affedilmek ile de çok derdi var. Dinlerde yeri olan “kötülüğe hoşgörü”, “kötülüğe iyilikle cevap verme”, “sana yapılan kötülüğü bağışlama”, “öteki yanağı çevirme” ne kadar ulvi bir kapsama alanına sahipse de o kötülüğün boyutları hakkında her zaman hazırlıklı olunmuyor. Affetmek her durumda bu kadar kolay oluyor mu? Çünkü “her durum” söz konusu. Belli durumlarda affedin, bazılarında affetmeseniz de olur gibi bir durum yok. Shin-ae, oğlunu kaybettikten sonra en büyük acıyı, tırnakları yediren bir yüzleşmenin ardından tekrar yaşıyor. Yapılan bir kötülüğü biz affediyoruz diyelim, ama bir yandan onu affetmeyecek, cezalandıracak birinin de olmasını arzu ediyoruz. Hele Tanrı’nın o kötülüğü bağışlamasını ne derece hazmediyoruz? Tanrı’nın bağışlayıcı olması kadar, yapılan her kötülüğün bağışlanma kapısının da açık olmasını Shin-ae’nin karşılayış şekli için ne söylenebilir?

Son olarak filmin incisi Do-yeon Jeon’dan söz edelim. Asyalı suretlerin birbirinden farklarını güç anlamamız, farklı bir ırkın gözünden bakmamızla veya onları oyuncu olarak çok farklı projelerde, sıkça izlemeyişimizle ilişkili belki de. Ama bir kez benimsediğimiz Uzakdoğulu bir oyuncuyu da kolay kolay unutmuyoruz. Kocasını, oğlunu, inancını ve nihayet kendisini kaybetmiş Shin-ae’nin depresif, mutlu, telaşlı, huzurlu, kederli anlarını, geçirdiği üç değişik evreyi canlandırmak, bu hisler üzerine rol yapmak her oyuncunun eline geçen bir fırsat, her oyuncunun üstesinden gelebileceği bir kolaylık değildir. Şimdi oturup sayamayacağımız kadar fazla Güney Kore yapımında rol almış 34 yaşındaki Do-yeon Jeon, Cannes Film Festivali’nde En İyi Kadın Oyuncu ödülünü de aldığı performansıyla doğallığın zirvesinde. İddiasız duru güzelliği bize Shin-ae’nin paramparça olmuş ruhuyla bir bütün halinde yansıyor. Zaman zaman dehşet verici bir doğallıktan bahsediyorum.

Shin-ae
’ye ümitsizce aşık oto tamircisi rolüyle Güney Kore’nin en güçlü aktörlerinden Kang-ho Song’un saf, sadık ve komik tiplemesi de ayrı bir renk. Onun Shin-ae’yi gerçekte ne amaçla istediğini anlatan çok da güzel bir sahnesi var. Bu uzunca yazı, Secret Sunshine’ı tam olarak anlatmıyor. Çünkü filmden alınacak şeyler aynı olsa da, yorumlar farklı olacaktır. Herkesin inancı, günahı, sevabı, ibadeti kendine ait. Kutsal kabul ettiğimiz değerlerimiz için yaşıyoruz. Ama bazı insanlar için din kavramı ve onun insanoğlu tarafından değiştirilmiş, katılaştırılmış kuralları hala tartışılıyor. Filmin kimi yorumları hoşunuza gitmeyebilir. Fakat ortada duran şeyi bir sinema eseri, onun yapmak istediğini de banal bir propaganda olarak algılamaz isek, Secret Sunshine’ın son yılların en eleştirel filmlerinden biri olduğu konusunda hemfikir oluruz.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder