Meninas (2006)

Yönetmen: Sandra Werneck, Gisela Camara

Senaryo: Bebeto Abrantes

Meninas, çocuk anne diye tabir edilen 13 yaş ve üzeri kızların, muhtemelen bu kavramın kaynağı olan Brezilya varoşlarında filme alınan dramı üzerine 70 dakikalık bir belgesel. Akıl almaz hayatların yaşandığı bu varoşlara bu kez çocuk yaşta hamile kalan kızlar yönünden bakan, bu kızlardan üç dört tanesini numune alarak onların hikayelerini doğumlarına kadar belgelemeye çalışan film, gerçekliği ile tüyleri diken diken ediyor. Bir baltaya sap olamamış, oraya buraya tohum saçan cahil serserilerin kurbanı olmuş bu cahil kızların dramına numunelerle olsa da dikkat çeken bir film olmuş.. Doğuracağı bebekleri oyuncak sanan, doğurduktan sonra da pişmanlıkları her yerlerinden okunan bu kızlar, hatta aynı gençten hamile kalan ana-kız gibi sapkınlığı bile normallemiş anne adayları artık ahlak, sorumluluk, inanç, güven ve daha nice insani kavramın uğramadığı bu varoşların tek kurbanı değil elbette. Fakat çok çarpıcı olsa da, sadece gerçekleri filme alarak iyi belgesel çekmiş olmuyorsunuz. İşin teknik kısmı çok dağınık. City Of God başyapıtı bile bir senaryo olmasına rağmen bundan çok daha iyi bir belgesel aslında. City Of God mertebesinde bir yapım beklediğim komikliğinden değil, Meninas'ın çok yetersiz bir belgesel altyapısı olduğundan bahsetmekteyim. Bir anlatıcı, istatistiki bazı bilgiler, uzman görüşü olmadan da çok iyi belgeseller çekiliyor pekala. Ama böylesi bir konu için fazla başıboş geldi bana.

The Band’s Visit (2007)

Yönetmen: Eran Kolirin

Oyuncular: Sasson Gabai, Ronit Elkabetz, Khalifa Natour, Saleh Bakri, Uri Gavriel

Senaryo: Eran Kolirin

Müzik: Habib Shadah

Bir zamanlar, ama çok eskiden değil, Mısırlı küçük bir polis bandosu İsrail’e gelmiş. Bir açılış töreninde çalacaklarmış, ama ister bürokrasi yüzünden deyin, ister talihsizlikten, havaalanında onları kimse karşılamayınca kendi başlarına kalakalmışlar. Başlarının çaresine bakmaya çalışınca kendilerini çölün ortasında, kuş uçmaz, kervan geçmez, küçük bir İsrail kasabasında buluvermişler. Kayıp bir kasabada kaybolmuş bir bando. Bu hikâyeyi hatırlayan fazla kimse yokmuş. Çünkü zaten pek de önemli değilmiş.. Çeşitli kaynaklarda bu masalsı giriş ile konusu özetlenen The Band’s Visit / Bikur Ha-Tizmoret, 8 kişilik Alexandria Polis Orkestrası’nın bir avuç kasaba sakini ile zoraki olarak kesişen yaşamlarına, bu kısa zaman dilimi içinde küçük ve sıcak paylaşımlar sığdırmasını anlatıyor.

Akraba sayılabilecek Selamsız Bandosu ve İtalyan yapımı Mediterraneo’dan izler taşıyan The Band’s Visit, küçük kasabaları dekor alan, küçük hayatları perdeye taşıyan küçük filmlerden biri.. Pozitif manada kullanılan bu küçüklüğün içinde sadelik, doğallık, sıcaklık, huzur ve tebessüm var. Selamsız Bandosu, Beynelmilel, Brassed Off gibi bando merkezli filmlerin traji-komik samimiyetini taşımasına karşın, bu filmlerin hamurundaki politik taşlama ve sistem eleştirisi özelliklerinden farklı olarak hiçbir siyasi misyon taşımayıp, sadece bu filmlerin duygusal temaslarına sahip bir film. The Band’s Visit, zevkler ve renkler doğrultusunda sıkıcı veya tam tersi insanı sarıp sarmalayan bir şirinlik olarak bulunabilir. Aslında her iki türlü de amacına ulaşmış sayılır. En azından, büyük şehrin imkanlarından yoksun, bunaltıcı bir rutini olan, gidilecek yeri, yapılacak doğru dürüst bir sosyal faaliyeti bulunmayan, bu sayede sıkışmışlık sıkıntısı yaratan, ama yine de birilerinin sığındığı bir liman, bir yuva potansiyelini muhafaza eden kasaba yaşantısına yabancı olmayanların bazı hislerine tercüman olabilir. Orada bir gün için de olsa zoraki ikamet etmek durumunda kalan orkestranın bu küçük kasabadan, kasabanın birkaç sakininin de onlardan öğreneceği az ama öz şeylere o kadar da yabancı olmadığımızı farkedebiliriz.

Sasson Gabai’nin canlandırdığı orkestranın şefi Tawfiq, karizmatik, otoriter, babacan bir kişilik olarak, geçmişte yaşadığı ailevi trajediyle bu kasabada yüzleşme fırsatı buluyor. Onun katı ve kederli duruşunu çözmeyi başaran ise kasabanın orta yaşlı, çekici lokanta sahibi Dina oluyor. Tawfiq ve Dina beraber çıktıkları gece birbirlerine samimi itiraflarda bulunarak, tek gecelik bir randevunun bile ne kadar anlamlı olabileceğini yaşıyorlar. Orkestranın yakışıklı trompetçisi, yine efsanevi bir caz trompetçisi olan Chet Baker hayranı Haled ise mecburiyetten başka bir randevuya katılmak durumunda kalıyor. Kasabanın gençlerinden iki çift ile zoraki ve ilginç bir disko deneyimi yaşaması da yine aynı derecede sevimli ve hüzünlü.

Yakın plana alınan bir başka orkestra üyesi de tecrübeli klarnetçi Simon. İçinde ukte olmuş orkestra şefliğini Tawfiq var iken elde edemeyeceğinin burukluğu yüzüne yansımış olan Simon ve onunla birlikte iki orkestra üyesi daha, bu kez lokantada tanıştıkları bir gencin kalabalık evinde yatıya kalmak zorunda kalıyorlar. Simon’un kendi bestesi olan yarım kalmış bir senfonisi var. Yine de gerçek nedenini tam olarak sezemediğimiz öyle bir derdi olmalı ki, adeta tüm hücrelerine sinmiş bir hüzün yayması sayesinde insan sebepsiz bir burukluğa kapılıyor. İşte bu üç sette yaşananlar, filmin kasvet yüklü havasını elden geldiğince renklendiriyorlar. Başlangıçta 8 adamın masmavi askeri üniformalar içinde küçük bir kasabada mahsur kalmalarının mizahi yanı, gittikçe yerini ufak şiddette kederlere bırakıyor. Aslında bildiğimiz anlamda askeri yankılar yapan bando olgusundan farklı olarak onlara orkestra denmesi daha uygun düşüyor. Keman, kanun, klarnet, darbuka ve yanık vokallerle bezeli enfes bir orkestra. Her ne kadar filmde tadımlık da olsa güzel müziklerini duyduğumuz, selamsız sabahsız bir orkestra. Yine başta bize hafif komik gelen mavi üniformaların, gerçekte hüznün rengi mavi olarak mükemmel bir tezahürü olduğunu düşündürmeden edemiyor.

Tawfiq ve Dina’nın konuşmaları, yeni tanışmış iki insanın birbirleriyle ilgili ortak noktaları keşfetme samimiyeti taşıyor. Mesela Dina, etkilendiği Tawfiq’in efkarlı tutukluğunu kırabilmek ve ona ulaşmak adına Mısırlı efsane şarkıcı, bizim bildiğimiz adıyla Ümmü Gülsüm’den, gençliğinde ünlü Mısırlı aktör Omar Sharif’in filmlerini izlediğinden, Arap romantizminin geçmişte kendi üzerinde bıraktığı etkilerden söz ediyor. Dina’nın, ilk görüşte askeri marşlar çalan bir bando imajı veren orkestranın aslında Ümmü Gülsüm, Ferit El Atraş şarkıları gibi geleneksel eserler icra ettiğini öğrendiğinde şaşırması da filmin izleyici ile aynı frekansları tutturma işaretlerinden biri. Dina’nın “niçin bir polis Ümmü Gülsüm çalar ki” sorusuna Tawfiq’in cevabı şiirsel ve çok anlamlı. “ Bu, niye bir insan ruha ihtiyaç duyar gibi bir soru..” Tawfiq ve Dina arasındaki çekim, filmin sonunda yerini karmaşık duygulara, hazin bir yarım kalmışlığa bırakıyor. Tawfiq’in yapısı gereği kendine ve kendi geçmişine olan saygısı, onu belki de başka baharlardan mahrum ediyor.

Bu noktada tekrar dönmemiz gereken genç trompetçi Haled ise ekolü olan, zamanında “bir kadın için yapamayacağım tek şey, kadın olmaktır” diyen, loş dumanaltı caz kulüplerinin kalbi kırık trompet ustası Chet Baker’ın izini sürüyor adeta. Tawfiq’in saygı anlayışına karşın Haled’in zaaflarını ise saygısızlık olarak yorumlamamak gerek. Aynı şekilde Simon’un bitmemiş senfonisi de biraz önce sözünü ettiğimiz yarım kalmışlık duygusunun altını çok güzel çiziyor. Bitmediğini, yarım kaldığını, devamının geleceğini düşündüğümüz bir güzelliğin belki de sonunda olduğumuz ihtimali kadar kederli bir bakış açısı bu. Veya belki tam da o yarısı dediğimiz yerde durmak, onu bir son olarak görmek, öyle kabul etmek. İşte The Band’s Visit böyle bir film.

Bu dört ana karakteri canlandıran oyuncuların en belirgin ortak yanı, simalarına sirayet etmiş olan yılgınlık ve hüzün. Belki o suretleri öyle görmemizin nedeni filmin kendi havası. Hepsi canlandırdıkları karakterleri olması gerektiği veya filmin gerektirdiği ölçüde ne eksik, ne fazla oynamaktalar. Başta saydığımız filmlerdeki bando, grup, orkestra oluşumlarının disiplinlerinden biraz olsun sıyrılıp, o oluşumları hayatın gerçekleri ile bütünleştiren, enstrumanları birer iletişim köprüsü olarak gördüğü insancıl duygularıyla o gerçekleri karşılayan, müziğin gücü kadar onun duygu yüklü zerrecikleriyle de ruhlarını besleyen bir grup insanın aidiyet hisleri vurgulanır. Bu gruplar, hayatından bir şeyler kopmuş veya hayatından bir şeyleri kendisi koparmış insanların dahil olmak, sosyalleşmek istedikleri bir doğal ortamın, sakin bir kasabanın sembolüdür. Veya tam tersi, The Band’s Visit’in dediği gibi “tonlarca yalnızlığın!..”

Ocean's Thirteen (2007)

 

Yönetmen: Steven Soderbergh

Oyuncular: George Clooney, Brad Pitt, Matt Damon, Elliott Gould, Al Pacino, Don Cheadle, Andy Garcia, Ellen Barkin, Shaobo Qin, Casey Affleck, Scott Caan, Bernie Mac, David Paymer, Vincent Cassel

Senaryo: Brian Koppelman, David Levien

Müzik: David Holmes

 

Tadında bırakmak, birgün dönüp tekrar tatmak isteyeceğimiz şeyden yine aynı tadı almamız demekse, tadına doyulmaz bir duygu olsa gerek. Tadında bırakma mevzuna Hollywood'un beyninin bir kısmına (daha dürüst ve yaratıcı kısımları tenzih ederek) hiç kafa yormamasına bu saatten sonra şaşıracak halimiz yok. Zira tadını çıkarmak ile b.kunu çıkarmak arasındaki ayırımı yapamayacak kadar gerizekalı bir anlayıştan bahsediyoruz. Ocean's 11 diye güzel de bir remake yapmışsın, daha bunda 12, 13 diye neden ısrar edersin ki? Steven Soderbergh'in sinema kişiliğinden ödünler verip cebini dolduruyor olmasını, "biz çok iyi dostuz, hep beraber eğleniyoruz" mantığına büründürmesi kadar sahtekarca bir tavıra şahsen karnım tok. Buna rağmen 13'ü de izledim. Soderbergh bu sefer suç ortakları arasına Al Pacino'yu da eklemiş. Zaten o da böyle bir filme tencere-kapak uyumu sağlamakta sorun yaşamamış ki, makyajdan yüzü gözü, mimiği gözükmeyen bir Pacino izleme şansını bize bahşetmiş. B sınıfı filmlerin bile artık dönüp bakmadığı türden bir intikam temasını karmaşık ve mantıksız soygun detaylarıyla süsleyip gişe canavarlarına sunan boşa masraf bir film işte.. Uykum gelmese sabaha kadar giydiririm, ama değmez. Soderbergh'in yönetmen olarak sadece Out Of Sight'ını ve bir de prodüktör tarafını çok severim. Gerisinin bana hiçbirşey ifade etmediğini gururla söylememi sağlayan bir film Ocean's 13.. 14'de gelir yakında. Birisi de çıkıp, dünyayı bu seriden kurtarmaya soyunmuş bir süper kahraman yaratsa ne güzel izlenir hani..

Secret Sunshine (Milyang) (2007)

Yönetmen: Chang-dong Lee

Oyuncular: Do-yeon Jeon, Kang-ho Song, Yeong-jin Jo, Mi-kyung Kim

Senaryo: Chong-jun Yi, Chang-dong Lee

Müzik: Christian Basso

Küçük oğlu Jun ile, ölen kocasının memleketi olan Miryang’a taşınmaya karar veren piyano öğretmeni Shin-ae, yol sırasında bozulan arabasını tamir için gelen servis görevlisi Jong Chan ile tanışır. Shin-ae, Çince'de anlamı "Gizli Güneş Işığı" anlamına gelen Miryang’dan bir arsa almak, orada bir müzik okulu açarak temelli yerleşmek istemektedir. Yaşadığı çevrede birikmiş parası olduğu duyulduktan kısa bir süre sonra oğlu Jun fidye için kaçırılır. Fidyeyi ödemesine rağmen oğlunu kurtaramayan Shin-ae’nin zaten var olan inanç bunalımı iyice artar ve hayatta neyin doğru neyin yanlış olduğuna karar veremeyecek trajik bir döngüye hapsolur.
 

Oasis ve Peppermint Candy gibi Güney Kore sinemasından çıkmış en iyi filmlerden ikisine imza atan Chang-dong Lee, Milyang isimli romandan senaryolaştırdığı ve yönettiği 4. filmi Secret Sunshine’da çok tartışılacak bir meseleye diğer filmlerinde kullandığı dile çok yakın bir dille yaklaşıyor. Lee’nin 2000 yılında çektiği Peppermint Candy’nin baş karakteri Yongho ile birtakım benzerlikler taşıyan, karanlık yönleri ile aydınlık tarafı arasında sürekli çekişme halinde olan gerçek bir karakter daha resimliyor. Üstelik istenildiği gibi kullanılabilecek bu karakteri bir trajedinin tam ortasına konuşlandırarak bıçak sırtı sorgulamaları ile izleyenleri suyun yükselip çekildiği gel-gite çakılı bırakıyor. Her ne kadar filmin konusu içinde önemli bir konuyu açık etmiş olsam da, Jun’un kaybından sonra filmin esas meselesine değinmeye başladığını görebiliriz. Secret Sunshine’ın bu önemli kırılma noktasından sonra rotası baştan aşağı değişiyor.

İlk başlardaki rutin, naif hava, sinema dili olarak aşırı değişiklikler göstermiyor, ancak hayatın acı gerçeklerinden kopup gelen trajik olay, anne Shin-ae ve onun hazin hikayesini başlatıyor. Yani filmin başlarında sayılabilecek Jun’un ölümünden bahsetmesek, birçok taş yerine oturmayabilirdi. Shin-ae’nin acı kaybından sonra filmi başka mühim kırılma noktaları bekliyor. Böylece hiç aksiyon, kan, şiddet görmediğimiz bir filmin tüyler ürpetici isyanı, tarifsiz kederi ve dinler tarihinin başlangıcından bu yana tartışılmış meselelerin göbeğinde buluyoruz kendimizi. İşte Secret Sunshine, kayıpların, inançların, şüphelerin, günahların, affetmenin, bağışlanmanın hesabını tutuyor.

Yönetmen Chang-dong Lee, katmanlı karakterleri kanlı canlı hale getirmesini bilen, o karakterleri çıkışı olmayan dehlizlere hapsetmeyi seven ve onları bir deney faresini izler gibi izleyen seyircilerin vicdan akustiklerinde ses denemeleri yapan usta bir sinemacı. Bu söylemiş olduklarımı pekçok sinemacı da yapıyor. Lee’nin sinema matematiğinin formüllerine yaptığı birtakım katkılar ve kendi yazdığı senaryolar üzerindeki hakimiyeti, kendine has bir üslubu da beraberinde getiriyor. Belli bir üslup sahibi sinemacıların eserleri, ötekilere nazaran daha çarpıcı, daha kalıcı oluyor. Lee’nin en belirgin özelliklerinden biri karakter işleme titizliği.. Fakat bununla yetinmeyip o karaktere hazırladığı doğal ortama da aynı titizlikle yaklaşıyor. Önce o baş karakterin belli bir dönemi üzerinde yoğunlaşıyor, sonra diğer evreleri daha da yoğunlaştırarak birbirine ekliyor. Peppermint Candy’deki Yongho ile Shin-ae arasındaki benzerlikler de bununla ilgili.

Yongho’nun okul, askerlik, görev, aşk kronolojisini tersyüz ederek ve bu evrelerdeki kritik dönüm noktalarını bize yaşatarak, daha filmin başında çıldırmış bir adamı anlamamızı sağlayan Chang-dong Lee, Secret Sunshine’da Shin-ae’nin hayatından geniş bir kesit almamış, yine de hayati önem taşıyan bir kronolojiyi takip etmiş. Önceleri ateist olan ve bu durumdan şikayetçi görünmeyen Shin-ae’nin ilk döneminin ardından, belki de acıların en büyüğünü tatmasıyla yön değiştirip, dış etkilerin de yardımıyla ikinci dönem olan itikad dönemi başlıyor. Fakat yine önemli bir dönüm noktasıyla (Jun’un kaybı kadar olmasa da çok önemli) ilk iki dönemin arasına sıkıştığı son evrede artık olacaklara karşı ümitsizce savrulma var. Yongho’nun isyanı, Shin-ae’nin isyanı gibi sadece din hedefli değil, sisteme ve bireysel hatalara gidip gelen bir isyandı. Ama sapına kadar isyandı. O isyana giden yol üzerinde her ikisinin de yaşadığı olaylar zinciri, birey ne kadar güçlü olursa olsun insani zayıflıkların pençesinde yaptığı seçimlerin bedelini ödetir biçimde zalim oluyor.

Her iki film de, Takva gibi kapısının önüne kadar gelen fırsatı tepen, korkak bir filmden çok başka bir dünyada yaşıyor. Muharrem Efendi’nin geçirmeye elinin mahkum olduğu değişimin gazozuna maç mantığından bir farkı yoktu bana göre. Muharrem gibi bir malzeme, bir yönetmenin önüne kaç kere gelir ki? Yapmasının şart olduğu dünyevi-dini sistem eleştirisini boşverip (veya anlaşılması güç biçimde şifreleyip), araya parça misali ucuz cinsel rüyalarla veya 3. sınıf roldeki Bosnalı genç ile bir şeyler geveleme manasızlığına düşüyordu. Takva’nın cesaretten anladığı buydu. Benzer frekanslarda olduğu düşünülürse değişim ve eleştiri nasıl yapılır, Secret Sunshine bir referans olabilir. Eğer aksi düşünülürse, o değişim ve eleştiriye hazır olunmadığı, muhtemelen de olunmayacağı sonucu çıkarılabilir.

 
Shin-ae’ye yakınlık bakımından Lars Von Trier filmi Breaking The Waves’de Emily Watson’un canlandırdığı Bess McNeill’den de söz etmek isterim. Shin-ae’nin tüm devrelerini yakan son kırılma noktası ile girdiği son evre, Bess’in Tanrı ile olan konuşmalarının ardından yaptığı dengesizlikler evresini anımsatmıyor değil. Bess’in sorgusuz sualsiz itaatlerinin sebep oldukları ile, Shin-ae’nin sorgusuz sualsiz itaatlerinin sebep oldukları arasında sadece göreceli hasar farkı var. Secret Sunhine, Peppermint Candy, Takva, Breaking The Waves gibi filmler, hedeflerini ana karakterlerinin önünden arkasından, profilinden görmeye çalışan filmler. Ama kimin bunu başardığı, kimin denediği, kimin hiç üzerine kafa yormadığı yorumları bizlere kalıyor.

Secret Sunshine’ın eleştirel bakışı çok güçlü. Ama sırf eleştirel olayım meraklısı değil. Zaten doğal akışı gereği Tanrı-din- Hristiyanlık üzerine söyledikleri olsun, bu söylemlere sebep olan hüzünlü-isyankar dokusu olsun bu eleştirel tavır esnasında yapmacık olması mümkün değil. Lafı ve olayları dağıtmadan, oldukça çiğ eleştiriler yapıyor. Shin-ae’nin Tanrı’ya ve dinine inanma sıkıntısı hem aynı sıkıntıyı çeken, hem de inancı sağlam izleyici profili için de dengeli denebilir. Fakat yine devreye giren o doğal akış, filmin her iki tarafı birbiriyle uzlaştırmak için göstermelik bir denge tutturmaya çalıştığını düşündürmüyor. Kısaca Secret Sunshine, bu iki kesimi birden memnun etme veya orta yolu bulma misyonu üstlenmiyor. Septik bir film. Karşı görüşe karşı kuşandığı silahlar ve saldırı planı elbette rahatsız edecektir. Bunu rahatsız etmeden yapmaya çalışan munis örneklerin çoğunluğu acımasız biçimde sıkıcıdır. Kah taraflardan birine körü körüne bağlı, kah orta yolu bulma uğruna herkese kucak açtığını sanan ezik örneklerdir. Secret Sunshine’ın bir orta yolu varsa bile, olması gereken diye bir şeyi başımıza kakmayıp, olanı saf haliyle yansıttığı için sorgu gücü zarar görmüyor.

Dinlerin varoluşlarından beri şüphe hep olmuştur. Bize doğruluğu söylenenler, öğretilenler ile bizim günlük yaşamda karşılaştıklarımızın örtüşmemesi, öteki alem hakkındaki tasvirlerin çelişkili hali, haksızlıkların ve kötülüklerin açtığı yaralara karşı somut çözümlerin getirileceği tesellisinin dayanakları, dilek ve duaların adaletsizliklere karşı gösterilmesi gereken haklı tepkileri/isyanları budaması gibi nedenler, bireylerde inanç problemleri yaratmıştır. Maneviyat gerçek bir ihtiyaç. Fakat farklı dinlerin varoluşu ve bunların yarattığı söylem kargaşası, teoride ve pratikte birlik olmaması insanların bu dinlere ve Tanrı’ya duyulan şüpheyi de beraberinde getirebilmiştir. Çeşitli inanç tavırları ortaya çıkmıştır. Mensubu olduğu dinin tüm gereklerini kayıtsız şartsız benimseyen, ama bunu yaparken kendi dininin dışındakilere gösterilecek hoşgörüyü kapının dışında bırakan, Tanrı’nın sözleri kisvesi altında kendi yobazlıklarını dine alet edip din kuralları diye yutturmaya çalışan, Tanrı’nın varlığına inandığı halde dinlere inanmayan veya ne Tanrı, ne de dinlerle alakası olmadığı halde maske takanlar buna örnektir.

 
Secret Sunshine’ın affetmek-affedilmek ile de çok derdi var. Dinlerde yeri olan “kötülüğe hoşgörü”, “kötülüğe iyilikle cevap verme”, “sana yapılan kötülüğü bağışlama”, “öteki yanağı çevirme” ne kadar ulvi bir kapsama alanına sahipse de o kötülüğün boyutları hakkında her zaman hazırlıklı olunmuyor. Affetmek her durumda bu kadar kolay oluyor mu? Çünkü “her durum” söz konusu. Belli durumlarda affedin, bazılarında affetmeseniz de olur gibi bir durum yok. Shin-ae, oğlunu kaybettikten sonra en büyük acıyı, tırnakları yediren bir yüzleşmenin ardından tekrar yaşıyor. Yapılan bir kötülüğü biz affediyoruz diyelim, ama bir yandan onu affetmeyecek, cezalandıracak birinin de olmasını arzu ediyoruz. Hele Tanrı’nın o kötülüğü bağışlamasını ne derece hazmediyoruz? Tanrı’nın bağışlayıcı olması kadar, yapılan her kötülüğün bağışlanma kapısının da açık olmasını Shin-ae’nin karşılayış şekli için ne söylenebilir?

Son olarak filmin incisi Do-yeon Jeon’dan söz edelim. Asyalı suretlerin birbirinden farklarını güç anlamamız, farklı bir ırkın gözünden bakmamızla veya onları oyuncu olarak çok farklı projelerde, sıkça izlemeyişimizle ilişkili belki de. Ama bir kez benimsediğimiz Uzakdoğulu bir oyuncuyu da kolay kolay unutmuyoruz. Kocasını, oğlunu, inancını ve nihayet kendisini kaybetmiş Shin-ae’nin depresif, mutlu, telaşlı, huzurlu, kederli anlarını, geçirdiği üç değişik evreyi canlandırmak, bu hisler üzerine rol yapmak her oyuncunun eline geçen bir fırsat, her oyuncunun üstesinden gelebileceği bir kolaylık değildir. Şimdi oturup sayamayacağımız kadar fazla Güney Kore yapımında rol almış 34 yaşındaki Do-yeon Jeon, Cannes Film Festivali’nde En İyi Kadın Oyuncu ödülünü de aldığı performansıyla doğallığın zirvesinde. İddiasız duru güzelliği bize Shin-ae’nin paramparça olmuş ruhuyla bir bütün halinde yansıyor. Zaman zaman dehşet verici bir doğallıktan bahsediyorum.

Shin-ae’ye ümitsizce aşık oto tamircisi rolüyle Güney Kore’nin en güçlü aktörlerinden Kang-ho Song’un saf, sadık ve komik tiplemesi de ayrı bir renk. Onun Shin-ae’yi gerçekte ne amaçla istediğini anlatan çok da güzel bir sahnesi var. Bu uzunca yazı, Secret Sunshine’ı tam olarak anlatmıyor. Çünkü filmden alınacak şeyler aynı olsa da, yorumlar farklı olacaktır. Herkesin inancı, günahı, sevabı, ibadeti kendine ait. Kutsal kabul ettiğimiz değerlerimiz için yaşıyoruz. Ama bazı insanlar için din kavramı ve onun insanoğlu tarafından değiştirilmiş, katılaştırılmış kuralları hala tartışılıyor. Filmin kimi yorumları hoşunuza gitmeyebilir. Fakat ortada duran şeyi bir sinema eseri, onun yapmak istediğini de banal bir propaganda olarak algılamaz isek, Secret Sunshine’ın son yılların en eleştirel filmlerinden biri olduğu konusunda hemfikir oluruz.

A Mighty Heart (2007)

Yönetmen: Michael Winterbottom

Oyuncular: Angelina Jolie, Dan Futterman, Archie Panjabi, Will Patton, Irfan Khan

Senaryo: John Orloff, Mariane Pearl

Müzik: Harry Escott, Molly Nyman

 

Gerçek bir olaya dayanan filmde Wall Street Journal muhabiri olan Daniel Pearl, Pakistan'da görev yaparken terörist bir örgüt tarafından kaçırılır. Serbest bırakılmasına dair yapılan tüm çağrılara rağmen öldürülünce gazeteci eşi Mariane Pearl, kendisine yardımcı olan gizli servis çalışanlarıyla birlikte kocasının ölümünün ardındaki sır perdesini kaldırmaya çalışır. Road To Guantanamo'daki belgesele yakın tarzını bu filmle de devam ettiren Micheal Winterbottom, özellikle son dönem yükselen dokümantere yakın politik gerilim türünün başarılı örneklerinden olan Road To Guantanamo, Syriana ekolüne yakın duran, ancak bu filmlerin birkaç fırın ekmek daha yemesi gereken aşamasında bulunan bir film çekmiş.

 

Brad Pitt'in ortağı olduğu Plan B şirketi tarafından çekilen filmde Mariene Pearl'ü canlandıran Angelina Jolie, film boyunca neredeyse permalı saçlarım bozulmasın der gibi salınıyor adeta. Sadece finalin duygusallığı esnasında yeteneğini biraz sergiler gibi olsa da, filmin geneli için çok sıradan bir performans diye düşünüyorum. Zaman zaman sıkıcı da gelse, gerek Winterbottom'un estetik yaklaşımı, gerekse yakın tarihin sarsıcı bir trajedisini yakın plana alan gerçekçi anlatımıyla A Mighty Heart, özellikle "based on true events" meraklılarına tavsiye edilir.

Stranger Than Fiction (2006)

Yönetmen: Marc Forster

Oyuncular: Will Ferrell, Emma Thompson, Dustin Hoffman, Maggie Gyllenhaal, Queen Latifah

Senaryo: Zach Helm

Müzik: Britt Daniel, Brian Reitzell

Karen Eiffel, uzun yıllar süren çalışmalarından sonra romanını büyük oranda tamamlamıştır. Tek eksik romanın sonunun bir türlü belli olmamasıdır. Baş kahramanı Harold Crick'i nasıl öldüreceğine karar verememesinden kaynaklanan bu sorun, Karen'ın hayatını kabusa çevirir. Ama bütün bu olanlardan habersiz yaşayıp giden biri vardır: Harold Crick! Harold, Karen'ın romanda kendisi ile ilgili olarak yazdığı herşeyi birebir yaşamaktadır. Romanın gidişatı ile kendisi arasındaki bağlantıyı keşfeden Harold, hayatının sonunun romanın sonu ile aynı olmaması için bir şeyler yapması gerektiğini anlar. Bütün bu olanlardan habersiz olan Karen, büyük bir gayretle romanını sonlandırmaya çalışmaktadır.

Stranger Than Fiction’dan söz ederken esas girişin Will Ferrell’in canlandırdığı Harold Crick ile yapılması uygun görülebilir. Ama Harold, romancı Eiffel’in yarattığı bir karakter ve aralarındaki ilişkiyi daha iyi anlamak adına Eiffel ile yapılan bir giriş daha sağlam temelli olacaktır. Romanın yazarı Eiffel ile romanın baş kahramanı olan vergi müfettişi Harold arasındaki ilişkinin bize çağrıştırdıkları o kadar çeşitli ki.. Tanrı-kul, efendi-köle, Azrail-fani, anne-oğul.. Asosyal, plan-program, tertip düzen manyağı ve bu sayede oldukça sıkıcı Harold’un dişlerini kaç defa fırçaladığını, kaç adımda otobüse ulaştığını, her gün aynı saatte harfi harfine ne yaptığını, saat kaçta uyuduğunu vesaire, İngiliz aksanıyla konuşan ortayaş üzeri bir kadın sesinden duyuyoruz. O ses, belgesel anlatıcıları, haber spikerleri kadar düzgün diksiyonu ve estetik bir rutinle dile getirdiği cümleleriyle bize bu adamı tanıtmakla yükümlü tipik bir dış ses olarak görünüyor. Ta ki Harold o sese bir tepki verene kadar.. Bu durum bizim için de tam bir şok! Çünkü bir romandan çıkmış gibi savrulan bu cümleleri meğer bizim gibi Harold da duyuyormuş.

Bu bilgiyi edindikten sonra o ana kadar Harold ile ilgili verilen bu bilgiler ilgimizi çekmemişse bile, artık daha dikkatli dinliyoruz. Kendi hayatının detaylarını hiç tanımadığı bir kadının sesinden dinleyen ve buna reaksiyon veremeyecek kadar bıkkın bir rutine hapsolmuş Harold, o ses birdenbire satır arasında Harold’un öleceğini söyleyince artık o rutinin bozulacağını hem biz hem de o fark ediyor. Durup dururken kaynağı belirsiz bir ses size öleceğinizi söylediğinde her insan gibi Harold da o sesten daha fazlasını duymak istiyor. Ama ses, öyle Harold’a cevap verebilecek bir durumda değil. Bazen susuyor, hiç konuşmuyor. Bu da Harold’u deli ediyor, isyan ettiriyor tabi. Sesin ara ara susmasının da sebebi, sahibi ile doğrudan alakalı. Çünkü o ses, ciddi bir yazar tıkanıklığı içine girmiş bulunan, tarzı ile birçok hayran edinmiş ünlü yazar Karen Eiffel’in sesi.

Harold’un öleceğini daha filmin başlarında öğrenmiş olmamız, filmin geri kalanına zarar vermek şöyle dursun, farklı karakterlerin de dahil olması durumunu beraberinde getirmesiyle, son derece düzeyli bir fantastik komedi ile sahici bir dramın karışımını yudumluyoruz. Hem daha Harold’un öleceği de kesin değil. Öleceğini öğrendiği andan itibaren Harold’un kendi yaratıcısının peşine düşmesi, bu süreçte Eiffel’i bir yazar olarak çok iyi analiz etmiş olan üniversite profesörü Jules Hilbert (Dustin Hoffman) ile buluşması, vergi cezası kesmek için uğradığı pasta dükkanını işleten deli dolu, asi ve idealist Ana Pascal (Maggie Gyllenhaal) ile tanışması da gerçekleşiyor. Hikayenin diğer tarafında ise, yazarların çektiği kabızlığa karşı yayımcı şirketlerin görevlendirdiği kontrol görevlilerinden birinden Eiffel da nasibini alıyor. O da Penny (Queen Latifah) ki filmde ona da gereksinim var. Çünkü Eiffel’in yazma sıkıntısının nedenlerini izleyici ile paylaşabilmesi arasında bir köprü lazım. Kısaca senarist Zach Helm, filmin karakterlerini laf olsun diye tasarlamamış.

Oyuncu kadrosu da aynı titizliğe sahip çıkıyor. Emma Thompson ve Dustin Hoffman’ın varlığı izleyene güven veriyor. Hele de Thompson, Karen Eiffel’in çaresizliğini yansıtmada bilinen ustalığını konuşturuyor. Will Ferrell ve Maggie Gyllenhaal uyumundan bahsedecek olursak, bu paragraf bitene dek “kimya” kelimesini çok sık kullanacağımı belirteyim. İkili arasında bir kimya sorunu olup olmadığı çok tartışıldı. Buna kesinlikle katılıyorum. Ancak bir vergi memuru ile pastacı arasındaki kimya nasıl olmalı ise, Harold ve Ana arasındaki kimya da öyle. Yani bu kimyasızlıktan bambaşka bir kimya doğuyor aslında. Gyllenhaal’ın karşısına Heath Ledger jenerasyonundan birini koysaydınız bana göre asıl o zaman zorlama bir kimya sorunundan söz edilebilirdi. Ana ne kadar hoş ve alımlıysa, Harold’un o kadar sıradan görünmesi gerekirdi. İşte bu kimya dersini de yüksek notla geçmiş bir film bana göre.

Will Ferrell’in tarzının dışına çıkmasının meyvesi çok lezzetli. Onun gibi her tarafı oynayan bir komedyenin böylesi oturaklı bir karaktere olan uyumu, Reign Over Me’deki Adam Sandler eksikliklerini hiç mi hiç hissettirmiyor. Bunda yönetmen Marc Forster’in etkisi ne derece etkilidir bilemiyorum ama filmin bütününü ele alırsak, özellikle Stay’den sonra kendisine fazlaca bel bağladığım Forster’ın bir sonraki filminde bu kadar iyi olmasını da beklemiyordum. Yine fantastik bir hikayeyi, bu kez dozajı kontrollü bir komedi ile perdeye yansıtma becerisi sayesinde bir kat daha devleşiyor.

Harold’un hayatın anlamını, Eiffel’in yazarlık adı altında yaratıcılık gücünün sınırlarını sorguladığı mükemmel bir film Stranger Than Fiction. Mükemmelliği kişisel bir yorum olarak kullandığımın altını çizerek, bazı eleştirilerde rastladığım noktalara da değinme hakkımı saklı tutuyorum. Mesela güldürmeyi birinci amaç olarak görmeyen komedilere alışmak için çok yerinde örneklerden birisi. Neden böyle bir şeye alışalım derseniz, bu filmler katran karası dram potansiyellerini, o dramın dokusuna zarar vermeden ustaca yumuşatan, kırılganlığını sevimli unsurlarla muhafaza ve müdafa eden özelliklere sahiptirler diyebiliriz. Stranger Than Fiction, bayrak yarışında Eternal Sunshine Of The Spotless Mind, Being John Malkovich, Truman Show, Adaptation, Grounhog Day gibi devlerle aynı kulvarda koşan bir film. Şimdilik sıra onda ve onun elinden bayrağı alacak olan filmi beklemekte. Peki bu yarış neyin yarışı ve bu kulvar neyin kulvarı?

Hudutsuz bir hayalgücünün, yaratıcılığın, fantazinin hudutlarını kendi mütevazi gramerleriyle çizen, gerçek olamayacak öykülerinden insana dair gerçeklikler elde etmeyi başaran yapımlar bunlar. Üstelik hikayesiyle, hudutlarıyla sapına kadar gerçek anlatımlara sahip filmlerin başarılı olabildiği kadar hem de.. Hayatı boyunca bir TV dizisi kahramanı olduğundan habersiz yaşayan, bir sabah uyandığında her gün aynı günü yaşamak zorunda kalan, eski sevgilisini unutmak için tüm hafızasını sildiren, hayranı olduğu sanatçının beynine giden bir yolu keşfeden veya Harold gibi bir gün kendisinin aslında yazar tıkanıklığı içinde olan bir yazarın baş roman kahramanı olduğunu fark eden bireylere dair anlattıkları şeyler, yaşadığımız hayatın anlamına yapılacak en sıkı vurgular olmalı. Bu filmler 21. yüzyıla uzandığımız günlerin sinema şaheserleri kabul edilmeli. Çünkü günümüz kirliliğinde buna benzer yaratıcı fikirlerin sinemaya aktarılması, bırakın aktarılmasını, o fikirlerin ortaya çıkması bile o kadar zor ki.. Son derece hassas bir denge tutturulması da şart.

Kanımca bu eşsiz kulvarda bu filmlerle aynı bayrak yarışında koşma fırsatını ellerinin tersiyle iten Angel-A ve Click gibi fikirlerin heba edilmesi ile bu dengenin önemi daha da anlaşılır bir hal alıyor. her biri için derin incelemeler yapabileceğimiz, sonuçta ise sadece insanın özüne ulaşabileceğimiz bu eserleri bağrımıza basmalı, gelecek nesillere aktarmalıyız. Stranger Than Fiction için yapacağımız incelemenin sonucu da bu filmlerden farklı bir yola çıkmıyor. Bize hayatımızın da birer roman olabileceğini, hepimizin kendi romanımızda baş kahraman, başkalarının romanlarında ise etkin veya değil, bir yan karakter olduğumuzu hissettiriyor. Kadere olan inanç hakkımızı saklı tutarak, dünyanın bir yerinde bizi yazan bir yazarın olduğu fikrine tebessüm ettiriyor. Kimi zaman romanlardan daha tuhaf bir hayatımız olduğu düşüncesine kapıldığımız anlara mütevazi bir gönderme yapıyor.

Evening (2007)

Yönetmen: Lajos Koltai

Oyuncular: Claire Danes, Vanessa Redgrave, Toni Collette, Patrick Wilson, Natasha Richardson, Hugh Dancy, Meryl Streep, Glenn Close, Mamie Gummer, Barry Bostwick

Senaryo: Susan Minot, Michael Cunningham

Müzik: Jan A.P. Kaczmarek

 

Ölümcül bir hastalığa yakalanmış bir karakterin şimdiki zamanda etrafına toplanmış aile bireylerinin bireysel meselelerini, o karakterin geçmiş zamanda yaşadığı unutulmaz bir aşk hikayesi ile paralel götüren filmlere pek yabancı değiliz. Ann Grant Lord, gençliğinde aşık olup acı tatlı anlar yaşadığı, ancak olumsuz şartlar gereği ayrıldığı Harris Arden'i aradan geçen uzun yıllara rağmen unutamamıştır. Ann’in o yıllarda en iyi dostu olan, aynı zamanda Harris'e aşık Lila’nın, aslında istemediği biriyle evleneceği düğünün arefesinde yaşananlar ile, günümüzde ölümle pençeleşen Ann’in iki yetişkin kızının yaşadığı sorunlar iç içe geçmiş bir şekilde anlatılmakta.

 

Oyuncu kadrosunda deneyimli kadın oyuncuların cirit attığı, lakin çok da yüksek kalitede oyunculuk göremediğimi düşündüğüm, yine de türünün gereklerini harfiyen uygulamış bir film Evening.. Eş veya sevgili ile birlikte izlenmesi daha uygun olacaktır. Melodramlardan hoşlananlar için kendisi olmasa da, tarihi yeni bir film. Ana hikayenin etrafında filizlenmeye çalışan yan öykülerden bazıları zorlama, sıkıcı, gereksiz gelebilir. Hele şu "senin yıldızın, benim taşım, onun çiçeği, öbürünün böceği" muhabbetlerinin lüzumunu anlamadım. Şahsen Vanessa Redgrave için görmek istediğim bir filmdi. Ama ondan da hakkıyla faydalanıldığını düşünmüyorum. Prodüksyon, oyuncular, başarılı bir sinematografi, epik bir melodram atmosferi, kısaca kağıt üzerinde her şey yerli yerinde. Fakat uzunca bir pembe dizi tadı almanız da oldukça mümkün.

Sleeping Dogs Lie (2006)

Yönetmen: Bob Goldthwait

Oyuncular: Melinda Page Hamilton, Bryce Johnson, Geoffrey Pierson, Colby French, Bonita Friedericy, Jack Plotnick

Senaryo: Bob Goldthwait

Müzik: Gerald Brunskill

Amy'nin üniversite yıllarından kalma çok acayip bir sırrı var. Birisine anlatmak için can atıyor. Ama bu öyle herkese anlatılacak türden yenir yutulur birşey değil. Onunki sadece anlatıp hafiflemek.. Erkek arkadaşı John'u muhafazakar ailesi ile tanıştırmaya götürdüğü bir gece bu sırrı ona söyleyince, üstüne üstlük bu sırrı, hep Amy'nin başarısının gölgesinde kalmış olan uyuşturucu bağımlısı erkek kardeşi tesadüfen duyup, huzurlu bir sabah kahvaltısında ifşa edince Amy'nin hayatı cehenneme dönüyor. Ne yönetmeni, ne oyuncuları tanınmış olan, bir ödülü bile olmayan, ama hele de şu sıralarda romantik komedi diye bir türün var olduğunu hatırlatan -sırrına rağmen- çok sevimli bir film. Merak etmeyin, o sır zaten filmin ilk cümlesinde belirtiliyor. Tamamı aşk ve dürüstlük ilişkisi üzerine bir güzelleme olan Sleeping Dogs Lie (diğer adı Stay - o da niyeyse!) uzun zamandır izlediğim en iyi romantik komediydi diyebilirim. Kusurları vardır muhakkak, fakat nedense hiçbiri gözüme batmadı. Üstelik bazı anlar yalan söylemenin hayati önemini savunan edepsiz mesajına da bayıldım.

The Full Monty (1997)

Yönetmen: Peter Cattaneo

Oyuncular: Robert Carlyle, Mark Addy, Tom Wilkinson, William Snape, Steve Huison, Emily Woof, Paul Barber, Hugo Speer, Lesley Sharp

Senaryo: Simon Beaufoy

Müzik: Anne Dudley

The Full Monty, ak komedi-kara komedi gibi nitelemelerin her ikisinden de biraz nasibini alan eğlenceli ve eleştirel bir yapım. Açılış sizi yanıltmasın. Filmin iyi oturabilmesi için çok da güzel bir Sheffield tanıtımı bizi karşılıyor. O girişte bulunmayan bazı bilgileri de biz verelim. Çünkü bu da bizim yazının iyi oturmasını sağlayacak! İngiltere’nin orta kesiminde yer alan Sheffield, çeliği, bıçak çeşitleri, tarihin ilk futbol kulübü olan Sheffield FC’si ve Pulp grubu ile ünlüdür. Aynı zamanda The Full Monty’nin geçtiği yer olan Sheffield, 1979-1990 arası hüküm sürmüş Margaret Thatcher hükümetinin liberal özelleştirmeleri sonucu allak bullak olmuş ekonomisinin yaraladığı yerlerden sadece biri. (Yine bir Sheffield’li olan Bruce Dickinson’un Iron Maiden isminde Thatcher’dan esinlendiği söylenir.) Diğer şehirlerde olduğu gibi bu bunalım ortamı sonucu Sheffield halkı günlerini boş çelik fabrikalarında, sokaklarda, işçi bulma kurumlarında, işsizlik maaşı kuyruklarında veya striptiz kulüplerinde geçirmekteydi..

İşte o kapanmış fabrikaların birinde satacak bir şeyler arayan Gaz (Robert Carlyle), oğlu Nathan ve kankası Dave (Mark Addy), şehirde bir klüpteki erkek striptiz grubunun geldiğini duyan kadınların klübe akın ettiklerini görünce merak edip gizlice içeri girerler. Gördükleri manzara karşısında, işsiz güçsüz hayatından bunalan Gaz’ın aklına buna benzer bir grup kurma fikri iyice yatar. Kuracağı grubun da yine işsizlerden oluşması kaçınılmazdır. Boşandığı eşinden oğlunun velayetini alabilmesi için paraya ihtiyacı olan Gaz ve striptiz gösterisine giden eşiyle ilişkisinde kendine güven sorunları yaşayan Dave’in yanında, aylar boyu eşini bir işte çalıştığını söyleyerek kandıran Gerald (Tom Wilkinson), saftirik gece bekçisi Lomper (Steve Huison) ve bu ekipten oluşan jürinin seçtiği Horse (Paul Barber) ve Guy (Hugo Speer) ile dans ekibi tamamlanır. Ortak noktaları işsizlik olan bu kaybedenlerin artık başka bir ortak paydaları olmuştur. Dans!. Ama biraz edepsiz olanından.. Bu karakterlerin bahsedilen dramatik yönlerine paralel ilerleyen dans misyonları, filme komedi-dram arasında çok dozunda bir denge sağlamış. Nefis hazırcevaplıklar ve çok komik sahneler mevcut. Zaten striptiz yapmaya soyunan kilolu, kıllı, çelimsiz, yaşlı başlı adamlar zaten hazır malzeme.

İngiliz sinemasının ele aldığı sancılı konuların birçoğunun, ekonomik yaptırımların ve başarısızlıkların bireylere ve sosyal yaşamlarına dayattığı güçlüklerden kaynaklanması boşuna değil. Şimdi bu kaynaktan beslenen başka ülke sineması yok mu? Elbet var, ancak İngiliz milleti özellikle Thatcher sonrası fena halde abandone olmuş bir vaziyette kraliyet soyunun vurdumduymazlığı, IRA, ecstasy, futbol fanatizmi, işsizlik, ırkçılık, sömürgeci zihniyet gibi meselelerle boğuşmak zorunda kaldı. Ekstra bir yaratıcılığa gerek bırakmayan, yaşanmış korkunç dramlar veya trajikomik ayakta durma çabalarından beslenen sıra dışı anlayışlar, bu sinemayı belli açılardan oldukça sivriltti. Aşklar, çivi çiviyi söker misali daha sert yaşandı, istikrarsız ortam yüzünden yerini kıskançlıklara, ihanetlere bıraktı. Öfkeleri dizginlemek çok zordu. İşsizliğin, yoksulluğun faturası yine kendi gibi olan bireysel hedeflere kesildi. Akıl almaz aile dramları yaşandı. Cinsel istismar, pornografi, alkol, uyuşturucu kullanımı aldı yürüdü. Bu çürümüşlüğün arasında var olma savaşı veren bireylerde ve gruplarda günü kurtaran, ama çok iyi kurtaran ufak çapta kahramanlık, direniş, reddediş, risk alış, yükseliş ve yere çakılış hikayeleri yaşandı.

İngiliz sinemasının tüm bu olanlara karşı duyarsız kalması imkansızdı. Ken Loach, Alan Parker gibi sinema adamları bu çürümeyi pek çok katmanda işlediler. Tavırları çok ciddi ve sertti. Ama bu yozluğun o meşhur İngiliz mizahı ile birleştiği örnekler de gerçekten tadından yenmiyordu. Çamur, bütün türlere sıçramıştı elbette. Ama ondan güzel heykeller çıkaranlar işini biliyor, mizahın karalığı, aklığı, griliği doğru ellerde su gibi yolunu buluyordu. The Commitments, Brassed Off ve daha birçok örnek, eleştirel komedilerini The Full Monty ruhuyla perdeye aktardılar.

Acemi striptizcilerin işsizlik maaşı kuyruğunda Donna Summer’ın Hot Stuff şarkısını duydukları, gösteri provası yaptıkları, TV’de Flashdance filmini izledikleri ve karakola düştükleri sahneler yerelere serecek türden. Hele de striptiz marşı olmuş Tom Jones’un You Can Leave Your Hat On eşliğindeki o muhteşem final mutlaka görülmeli. Tam bir zafer anı!. Filmde yine striptiz klasikleri sayılan The Stripper, Rock’n Roll Part 2, You Sexy Thing parçalarını ve daha fazlasını duymak mümkün. Carlyle ve Wilkinson çok sevdiğim iki aktördür. Özellikle de Wilkinson... Bu filmdeki rolü onun ciddi karizmasına bambaşka bir yenilik eklemiş, çok da güzel olmuş. Zoraki kaybedenler konumundaki bu insanların hayatlarına soktukları dans olgusu, kendini kabul ettirmeyi, paslanmadığını kanıtlamayı, sosyalleşme çabalarını sembolize ediyor. Dans, spor, müzik, sanat zaten bu ispatın peşinden gitmez mi? The Full Monty de onurun peşinden gidiyor. “500 milyon spermin arasından birinci geldiğimiz için hepimiz aslında kazananlarız” kolaycılığını ve Pollyannacılığını gururuna yediremeyen aslan gibi bir film.

Searching For Debra Winger (2002)

Yönetmen: Rosanna Arquette

Oyuncular: Rosanna Arquette, Patricia Arquette, Emmanuelle Béart, Katrin Cartlidge, Laura Dern, Jane Fonda, Whoopi Goldberg, Daryl Hannah, Salma Hayek, Holly Hunter, Gwyneth Paltrow, Diane Lane, Frances McDormand, Sharon Stone, Robin Wright Penn, Julia Ormond, Vanessa Redgrave, Theresa Russell, Meg Ryan, Charlotte Rampling, Debra Winger

Müzik: Jojo Villanueva

Rosanna Arquette'in yönettiği Searching For Debra Winger, genel anlamda kadın oyuncuların yaşlanmaları ile birlikte yaşadıkları kariyer düşüşü ekseninde dönmesine rağmen, içerisinde seksist yaklaşımlara, anneliğe, eşliğe, sevgililiğe, erkeklere ve erkek oyunculara, tacize ve daha başka yan konulara da değinen, anlamlı pasajlar barındıran bir belgeseldi. Sayısız ünlü kadın oyuncunun katıldığı filmde Debra Winger'ı aramanın espirisini, aslında çalışan kadının (ya da kadın oyuncuların) diğer dış etkilere karşı kadınlığını aramaya ve Winger gibi yaşlanıp Hollywood'un gözünden düşmeye başlamış bir oyuncunun sembolize ettiği kadınsı değerleri korumaya ithaf edilmiş olması olarak algıladım. Genciyle yaşlısıyla röportaj yapılan oyuncuların bir çoğu, samimi bir şekilde doğru tespit ve çözümlemelerde bulundular. Ama özellikle Jane Fonda'nın oyunculuk mesleğini, kendi tecrübeleriyle harmanlayarak tanımladığı bölüm gerçekten çok içtendi. Her ne kadar birtakım gereksiz bulduğum bölümler de olsa, yapılan söyleşilerin kurgulanış biçimi yanında, kadın ruhunun karanlık bazı bölümlerine gayet iyi ışık tuttuğunu düşündüğüm bir belgeseldi.

Renaissance (2006)

 

Yönetmen: Christian Volckman

Senaryo: Mathieu Delaporte, Alexandre de La Patellière, Jean-Bernard Pouy, Patrick Raynal

Müzik: Nicholas Dodd

Paris, 2054. Genç ve başarılı bir araştırmacı olan Ilona Tasuiev kaçırılır. Fidye istenmemektedir ve onu bulmak için yapılan ilk girişimler boşa çıkar. Dev bir çok uluslu şirket olan Avalon ve kızın işvereni onu ne pahasına olursa olsun kurtarmak istemektedir. Avalon’un yönetim kurulu başkanı Dellenbach bu davada rehin kurtarma uzmanı ve teşkilatın en tartışmalı polisi memur Barthélémy Karas’ın görevlendirilmesini ister. Karas, Ilona ile gözden düşen bilim adamı Dr. Jonas Muller’in arasında bir bağ olduğunu öğrenir ve Ilona’nın kendisi kadar güzel kız kardeşi Bislane ile buluşur. Kayıp kızın ilgi çekici bir resmini oluşturur ve kar yağmaya başlayınca onun Paris’te yeni ortaya çıkan şehir ormanlarındaki hareketlerini takip eder: O da izlenmektedir ve tehdit edilir, tanıklar öldürülür ve birisi de onu öldürmeye çalışır. Polis artık avının kurban mı yoksa suçlu mu, melek mi şeytan mı olduğunu bilmemektedir. Ilona’nın izini sürmek artık Karas için belki de tüm halk için bir ölüm kalım meselesi haline gelmiştir. Ilona, insan ırkının geleceğini belirleyecek bir protokolün bilimsel anahtarını tutmaktadır.

Uzakdoğulu örneklerinden pek fırsat bulamamış olsa da Fransız animasyonlarının da bu rengarenk dünyada önemli bir yeri olduğu muhakkak.. Mesela uzun zaman önce televizyonlarımızda oynayan Clémentine ve Les Mondes Engloutis (Kayıp Dünyalar) isimli animasyonlar, gerilim, bilim kurgu, dram türlerini pek alışık olunmadık biçimde çizgi dağarcığımıza yerleştirmişlerdi. Kurmaca medeniyetler, kültürler ve son derece parlak bir zekanın ürünü olan teknolojik araç gereçlerin yer aldığı bir yaratıcılık ürünüydü. Japon animeleri ile benzerlikleri olmasına rağmen, psikolojik ve felsefi tabanıyla yediden yetmişe herkesin ilgisini çekmişti. Hala da izleniyor olması, zamansızlığının en büyük kanıtı. Yine efsanevi Lucky Luke’ün (Red Kit) uzun soluklu komik maceralarını büyük bir keyifle izlemiştik. 2003 yılında Sylvain Chomet’in En İyi Animasyon Oscar adaylığı dahil pekçok adaylık ve hatırı sayılır festivallerde 20’ye yakın ödül kazanan Les Triplettes de Belleville’in haklı başarısı da Fransız animasyonlarına yeniden dikkatleri çekti. Özellikle 90’lı yılların başında artan yapımlar Fransız sinemasının karakteristik özelliklerinden bol miktarda beslendiği gibi, yeniliklere açık, kendi türüne has bir vizyon da geliştirdiler. Günümüze kadar gelmesine rağmen bu akımın örneklerine uluslar arası arenalarda pek rastlanmıyor veya bağımsız duruşlarından ötürü tanıtım yapılmıyor. Ama bu türe gönül verenlerin yakından takip ettiği üzere, Uzakdoğu hakimiyetindeki anime yapımları arasında kendine yer bulan Fransız prodüksyonlar sofraya ayrı bir tat katıyor.

Türünün sağlam örnekleri arasında gösterebileceğimiz Renaissance’ı hem grafik açıdan, hem de uzun metraj bir film kimliğinde değerlendirdiğimizde her iki janrın gereklerini yerine getirmiş olduğunu söyleyebiliriz. Oldukça tanıdık çağrışımlar yapabilecek konusu ve konuyu işleyiş biçimi ile malum kıvrılmalar ve kırılmalar geçiren Renaissance, farklılığını konusundan ziyade, üzerinde çok konuşulması gereken görselliğinden alıyor. Philip K. Dick ruhunu, 50’li yılların kimi Fransız film-noir bileşenlerini ve klasik bilim kurgu polisiye öğelerini bir kazana atıp, çizgi roman zihniyetine sonuna kadar sadık olan kurgusuyla pişiren, tüm bu karışım karışıklığına rağmen derli toplu denebilecek sürükleyici bir film. Gerek şekil, gerekse anlatım yönünden Dick uyarlamaları ile, özellikle de Minority Report ve A Scanner Darkly ile uzaktan akrabalık kurmaya çalışan Renaissance, kurgusal bir zamanda geçen, ancak günümüz normlarında hala geçerliliğini koruyan güzellik ve ölümsüzlük kavramlarını ilişkilendirerek etik seslendirmelerde bulunuyor. Özellikle kozmetik dünyasının zirve isimlerinden birine yaptığı Av)al(on göndermesi ile sırf sembolik kalmayıp, esrarengiz kaçırılma hikayesinin köşe taşlarını da bu göndermenin ahlaki sebep-sonuçlarına uygun şekilde tasarlıyor. Avalon’un reklam sloganı olan “sağlık, güzellik, uzun yaşam” ifadelerini filmin başında ve sonunda tekrarlayarak, aynı cümlenin filmin başı ile sonu arasında izleyici üzerinde bırakacağı farklı etkiyi de test ediyor.

Hayat boyu güzel görünmek, yaşlılığa meydan okumak için göze alınan fedakarlıklar, yapılan harcamalar, çekilen çileler ve başvurulan sahtelikler tüm hızıyla sürüyor. Tüketim toplumunun ve özellikle metropol bireylerinin sıkça rağbet ettiği estetik ameliyatlar, çeşit çeşit kozmetik ürünler, doğal olmayan yöntemler, kimyasal maddeler hep bu güzellik, estetik, sağlık arayışının araçları olmaya devam ediyor. İşte insanoğlunun ümitsizce zamana meydan okuma çabalarını, doğal akışına bırakmadan uzun yıllar güzel görünme saplantısını fırsat bilen büyük şirketler, durmak bilmeyen keşifleri ve pazarlama stratejileri ile bu zayıflıklara çanak tutuyor, o çanağı da para ile dolduruyorlar. Doğal güzelliğine sahip çıkamayan yapay bir nesil işte böyle vücuda geliyor. Kurmaca tekno bir çağda ise bireylerin bu bitmek bilmeyen estetik kaygıları, ölümsüzlük arayışına kadar dayanmaya başlıyor. Bu ihtiyacı karşılamak için parlak beyinleri keşfeden, onları sömüren şirket felsefeleri, hem değerlerini elde tutmak, hem de teknoloji casusluğuna, insanlar üzerinde yapılan tuhaf deneylere kadar varan iktidar hırslarını kurumlarının geleceğine taşımaktan çekinmiyorlar.

Renaissance’ın bayrağını salladığı en önemli mesaj bundan ibaret. Ulaştığı sonuç ise, ölüm olmadan hayatın anlamsız olacağı.. Gerçekten çok anlamlı. Lakin bu mesajı daha öncesinde duyduğumuzdan farklı biçimde duymak yerine, klişelerden beslenerek semirmiş bir şekilde almak, böylesi heyecan verici bir projeye birkaç numara küçük geliyor. Klişelerden devşirilmiş olay sıralamasını zevk ve heyecanla izlememizin tek sebebini filmin görsel cazibesine bağlamak istemiyor insan. Aslında bu sıralamadan sıkılmak ya da zevk almak izleyene kalmıştır. Fakat sadece konu açısından yeterli heyecan ve sürpriz bulmak bir izleyene göre güçleşmeye başladıkça, filmin grafik ustalığının da güme gitme riski artıyor. Yönetmen Christian Volckman ve filmin yazar/animasyon/adaptasyon ekibi bu durumu grafik zeka ile bertaraf etmek istemiş bile olabilirler. Barthélémy Karas’ın, Los Angeles sokaklarında çörek ve kahvesi ile suçlu avlayan kurt polislerden farkı olsun istiyor insan. Veya “fatale” olamamış bir “famme” görüntüsü veren, alıcımızın ayarlarıyla oynadığımızda ise “fatale” kısmının sadece sigara içen yanı olduğunu anladığımız Bislane, yeterince “kötü” planlanmamış olan filmin baş kötüsü Dellenbach, sırları ilginç, kendisi sıradan bilim adamı Muller ve haliyle bir bedel ödeme görevi üzerine düşen Ilona’nın da fark yaratması bekleniyor belki de.. İşte bu beklentinin sorumlusu da Renaissance’ın görsel çekiciliği olsa gerek.

Zemini camdan oluşan meydan, Avalon şirketinin arşiv departmanı teknolojisi, Ilona’nın hapsedildiği simülasyon gibi yaratıcı fikirler, bina ve mekan tasarımları, takip sahnelerinin dinamizmi ve 2050’li yılların Paris görüntüleri muazzam bir atmosfer yaratıyor. Üstelik bunu tonsuz siyah ve beyaz ile betimlemek, cansız varlıklara olduğu kadar, karakter suretlerine de yansıyan enfes kareler yaratılmasını sağlıyor. Cyberpunk bir dünyanın rekliliğini böylesi radikal bir ambiyansla tasvir etmek, aynı dünyanın ruhsuz, soğuk haline mükemmel bir alternatif oluşturuyor. Siyah-beyaz zıtlığının nasıl ayrılmaz bir bütün olduğuna, sahnelerdeki beyaz yoğunluğunun siyaha, siyah yoğunluğunun beyaza ne kadar önemli bir hareket alanı sağladığına, başka bir deyişle bu iki rengin birbirlerini ne kadar çok sevdiğine tanık oluyoruz. Genel atmosferin karanlık oluşu biraz da o çağın ruhsuzluğuna ve karamsarlığına işaret etmekte. Ama beyazın bu bütünlüğü bozmayıp, ona eşlik etmesi de ahengi bozmuyor, yeni bir ahenk yaratıyor. Işığın ve gölgenin diğer tüm renkleri hiçe sayarak yarattığı haklı bir karamsarlık bu.

Başta çizgi roman tutkunları olmak üzere, perdede farklı tecrübeler yaşamak isteyen herkesin görmesi gereken bir film Renaissance.. A Scanner Darkly, Sin City, 300, Paprika gibi başka bir dünyadan seslenen kaliteli sinema deneyimlerinin yanına eklenebilecek bir halka. Konuşma balonları yerine altyazılar var, ama bu bir sonraki sayfada ne göreceğimizin merakını zedelemiyor. Barthélémy Karas yeni neslin Max Payne-Nathan Never karışımı karizmatik-kurmaca-kült karakteri olur mu şüpheli.. Fakat aşina olduğumuz olay örgüsünü bir kenara bırakırsak, sırtını iki renge dayamış bir görsel şölen olarak tekrar izlenmeyi bile hak ediyor.